Beynin kendini toksik hususlardan arındırdığı sürecin keşfi, öğrenme, hafıza ve nörolojik hastalıklarla ilgili yeni bir pencere açtı. Medicana Sıhhat Kümesi Nöroloji Bölümü’nden Doç. Dr. Hasan Armağan Uysal, Alzheimer ve Parkinson üzere hastalıklarla glimfatik sistemin ortasında güçlü bir bağ olabileceğini vurgulayarak, “Glimfatik sistemin güçlü olması için uyku hijyeni ve sağlıklı ömür hayati ehemmiyet taşıyor” dedi.
Uyanıkken beyin durmaksızın çalışır, düşünür, öğrenir ve karar verir. Fakat bu ağır mesainin bir bedeli vardır. Tıpkı bir fabrikanın atık üretmesi üzere, beyin de faaliyetleri sırasında birtakım ziyanlı hususlar biriktirir. Pekala bu “çöpler” nasıl temizlenir? İşte burada, birçok kişinin haberdar olmadığı glimfatik sistem devreye girer. Beynin özel ‘temizlik ekibi’ olan bu yapı, sadece uyurken etkin hale geliyor ve beynin içinde biriken toksinleri sessizce süpürür. Bu görünmeyen gece vardiyası, hafızadan dikkat marifetlerine kadar pek çok zihinsel fonksiyonu direkt etkiler. Medicana International İzmir Hastanesi Nöroloji Uzmanı Doç. Dr. Hasan Armağan Uysal, bu unsurların kesinlikle temizlenmesi gerektiğini vurgulayarak, “Beyin, gün uzunluğu çalışırken bir nevi egzoz gazı üzere artık unsurlar üretir. ‘Çöp’ dediğimiz, nöronların faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan protein atıkları, toksik hususlar ve metabolik kalıntılardır. Şayet bu çöpler vaktinde toplanmazsa, ileride önemli nörolojik problemlere yol açabilir. İşte glimfatik sistem dediğimiz düzenek burada devreye giriyor” diye konuştu.
Derin uykudayken paklık başlıyor
Uykunun bilhassa birinci yarısında, yani derin uyku evresinde glimfatik sistemin etkinleştiğini söyleyen Doç. Dr. Uysal, “Beyin hücreleri bu evrede yavaşça büzüşüyor, ortalarındaki boşluklar genişliyor. Bu sayede beyin omurilik sıvısı bu alanlara daha kolay süzülüyor ve biriken toksinleri süpürüyor. Siz mışıl mışıl uyurken, beyninizde küçük fakat tesirli bir paklık ordusu çalışıyor” dedi. Glimfatik sistemin uzun müddettir fareler üzerinde bilindiğini lakin insan beyninde görüntülenmesinin büyük bir dönüm noktası olduğunu belirten Doç. Dr. Hasan Armağan Uysal, “Hayvan deneylerinden biliyorduk fakat insan beyninde bu sistemin çalıştığını net olarak gösterememiştik. Yeni görüntüleme prosedürleriyle artık bu sistemin varlığı güçlü bir formda masada. Bu, beyin sıhhatini anlamak için yesyeni bir pencere açıyor” tabirlerini kullandı.
Beynin hem yedekleme hem silme zamanı
Glimfatik sistemin hafıza ile direkt alakalı olduğunu belirten Uysal, şöyle devam etti: “Öğrenme sırasında beynimizde süreksiz evraklar açılır. Fakat bu evrakların kalıcı hafızaya yazılması için ‘gece düzenlemesi’ gerekir. Uykuda hem hafıza pekişir hem de gereksiz bilgi kırıntıları temizlenir. Yani beyin, geceleri bir yandan yedekleme yapıyor, bir yandan da hard diskini temizliyor.”
Düzenli ve kaliteli uykunun ehemmiyeti büyük
Glimfatik sistemin sağlıklı çalışabilmesi için sistemli ve kaliteli uykunun değerini vurgulayan Doç. Dr. Hasan Armağan Uysal, “Düzensiz uyku, glimfatik sistemin frenine basmak üzeredir. Gereğince derin uykuya geçemezseniz bu paklık tam yapılamaz. Bu da vakitle toksinlerin birikmesine ve beyin hücrelerine ziyan vermesine yol açabilir. Birebir saatte yatmak, ekrandan uzak durmak, kafeinden kaçınmak üzere klasik uyku hijyeni teklifleri burada altın değerindedir” diyerek uyku sisteminin ehemmiyetine dikkat çekti.
Uyku dışındaki ömür alışkanlıklarının da glimfatik sistem üzerinde tesirli olduğunu belirten Doç. Dr. Hasan Armağan Uysal, “Kronik gerilim, beyindeki damar yapısını ve sıvı akışını bozarak bu sistemi aksatabiliyor. İdman ise sistemin dostudur; kan akışını artırarak paklığı kolaylaştırır. Beslenme de çok kıymetli. Bilhassa antioksidanlardan varlıklı, işlenmiş besinlerden uzak bir diyet bu sistemin sağlıklı işlemesine katkı sağlar” tabirlerini kullandı.
Nörodejeneratif hastalıklarda rolü olabilir
Alzheimer ve Parkinson üzere hastalıklarla glimfatik sistemin ortasında güçlü bir bağ olabileceğini belirten Doç. Dr. Hasan Armağan Uysal, kelamlarını şöyle sürdürdü: “Alzheimer’da biriken beta-amiloid, Parkinson’da biriken alfa-sinüklein üzere toksik proteinlerin vaktinde temizlenememesi bu hastalıkların temel taşlarından biri olabilir. Glimfatik sistemin bozulması, bu proteinlerin birikmesine ve hastalıkların başlamasına taban hazırlayabilir. Bu sistem nörodejeneratif hastalıkların sessiz cürüm ortağı olabilir. Ayrıyeten gece geç yatıp sabah erken kalkanlar, hatta uyku mühletini 5-6 saatle sınırlayanlar bu temizlikten tam faydalanamıyor. Uyku mühleti ve kalitesi kısa olan bireylerde toksik unsurların birikme riski artıyor.”
Glimfatik sistemin yaşla birlikte yavaşladığını da hatırlatan Doç. Dr. Hasan Armağan Uysal, “Yaş ilerledikçe sıvı sirkülasyonu ve beyin dokusunun elastikiyeti azalıyor. Bu da paklık kapasitesini düşürüyor. Bu durum yaşlılıkta görülen hafıza sıkıntılarıyla direkt alakalı olabilir” dedi.
Yeni görüntüleme sistemleri umut veriyor
Doç. Dr. Hasan Armağan Uysal, glimfatik sistemi görüntülemek için kullanılan gelişmiş MR tekniklerine değinerek, kelamlarını şöyle tamamladı: “Özellikle diffüzyon tensör görüntüleme (DTI) ve perivasküler boşlukların görünürlüğü üzere yollar glimfatik sistemin işleyişine dair ipuçları veriyor. Klinik rutine şimdi tam girmese de araştırmalar için ihtilal niteliğinde. Tahminen ileride ‘glimfatik check-up’ üzere kavramlar hayatımıza girebilir. Araştırmalar, bu sistemi güçlendirecek ilaçlar, genetik maksatlar ya da damar geçirgenliğini düzenleyen tedavilere odaklanıyor. Lakin hala en büyük ve en tesirli tedavi kaliteli uykudur.”
Beyin paklığı için 5 altın kural
Uykuya geçiş ritüeli oluşturun: Beyin, her gece tıpkı saatte uyumaya hazırlanırsa paklık sistemini daha tesirli çalıştırır. Uyumadan evvel ılık bir duş, loş ışık yahut sakin bir müzikle bu süreci destekleyin.
Başınızı yüksekte tutarak uyuyun: Başın biraz yüksekte olduğu bir uyku durumu, beyin omurilik sıvısının akışını kolaylaştırarak glimfatik drenajı artırabilir.
Alkol ve sigarayı sınırlayın: Bu hususlar, beyin damarlarının geçirgenliğini bozarak temizlenme sürecine ziyan verebilir. Bilhassa gece geç saatlerde alkol tüketimi bu sistemi baskılar.
Gündüz kısa yürüyüşler yapın: Yavaş tempolu yürüyüş bile beyin damarlarının sirkülasyonunu artırarak, glimfatik sistemi dolaylı olarak dayanaklar. Oturarak geçirilen uzun saatler bu işleyişi zorlaştırır.
Bazen “hiçbir şey” yapmayın: Çok bilgi yüklemesi beyni yorar. Günde 10-15 dakikalık sessizlik anları, zihinsel boşluk oluşturur ve sistemin “aşırı dosya” ile tıkanmasını önler.
Anlık Sivas Haber
