Muğla’da klâsik taş konut ve ahşap işlemeli iç dekorasyon olarak 100 yıldan fazla bir geçmişe sahip Muğla’nın Yatağan ilçesi Katrancı Mahallesinde az sayıda kalan taş konut ve ahşap işlemeli iç mimari yapı gelecek nesillere aktarılması için kayıt altına alınıyor.
Prof. Dr. Bilal Söğüt’ün kazı başkanlığını yürüttüğü Stratonikeia Antik Kenti heyet üyesi Selçuk Üniversitesi Sanat Tarihi Kısmından Prof. Dr. Osman Kunduracı ve Dr. Öğretim üyesi Nurcan Bahargülü, bölge konutlarını ayrıntılı bir biçimde inceleyerek akademik manada yayınlar ile yok olmaya yüz tutan kültürel mirası kayıt altına alıyorlar.
Ayakta kalan 42 mesken var
Geleneksel konutlar üzerine yaklaşık 30 yıldır bölgede çalışma yürüten Prof. Dr. Osman Kunduracı Katrancı meskenlerinin mimari yapısı üzerinde çalışma yürütürken, Dr. Öğretim üyesi Nurcan Bahargülü son yaptığı ‘Muğla- Yatağan ilçesi Katrancı Köy konutlarından Örnekler’ isimli makalesi Pamukkale Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü Mecmuasında yayına sundu. Her iki araştırmacı yaptıkları alan çalışmalarında yaklaşık Katrancı Mahallesinde 42 konut olduğunu belirterek ilerleyen vakitlerde bu çalışmaları ‘Katrancı Evleri’ isimli kitap olarak yayınlayacaklarını açıkladılar.
Ana motif çam kozalağı
Katrancı konutları çoklukla iki katlı, önlüklü (dış sofalı) ve düz toprak damlı olması ile dikkat çekiyor. Tek yahut iki odalı plan sisteminde inşa edilirken, odalar sofanın gerisine yerleştirilmiş, ön cephede kibet, dış sofa ve oda biçiminde bir plan tertibi hakim. Katrancı mahallesinde bulunan meskenler kullanılan taş ve ahşap materyalleriyle süslemeleri özgün olup özgünlüğünü devam ettiriyor. Dış cephe bakımından sade olan bu meskenlerin süslemeleri iç donatı elemanlarında ağırlaştığı görülüyor. Çoklukla ahşap üzerine yapılan bu süslemeler oda kapıları, yüklük ve elamanları, bömbelik, fırınç, pencere kanatlarında, almalık (raf) yüzeylerinde ve tavanlarda sık rastlanıyor. Oda kapıları iki ve üç kısma ayrılmış tablalı kapılar olarak dikkat çekerken, çatma ve çakma tekniğinde yapılan kapıların kanat yüzeyleri dikey ve yatay panolara bölünmüş. Bölünen bu panoların içinde farklı süsleme motiflerine yer verilirken, çoklukla kapıların en ortasında bulunan süsleme çam kozalağı olması dikkat çekiyor. Çam kozalağı olmasının nedeni ise bölge beşerinin tek geçim kaynağı fıstık çamlarında elde edilen künar meyvesi olması.
Ahşap oyma ustaları Aydın Çine Akçaova’dan
Aydın Çine Akçaova mahallesinden gelen ustalar tarafından yapıldığı tespit edilen ahşap oyma işçiliklerde kapılardaki ana kompozisyon çarkıfelek, yıldız ve baklava diliminden meydana geliyor. Bu kompozisyonların içindeki panolarda ise; tabanca, hançer, ay ve yıldız, çarkıfelek, yonca, vazodan çıkan çiçekler, ibrik, güğüm, gaz lambası, el feneri, nazar boncuğu, ayna, otomobil, kuş, yılan ve balık motifler işlenmiş. Sık görülen motif ise bölgede yetişen künar (kozalak) çiçeği ve yaprağı.
Özgün dokusunu hala koruyor
Bölgede 30 yıldır klasik meskenler üzerinde çalışma yapan Selçuk Üniversitesi Sanat Tarihi Kısmından Prof. Dr. Osman Kunduracı, “Bizim Katrancı’yı tercih etmemizin en kıymetli sebeplerinden bir tanesi, özgün dokusunu ve yapısını hala bozmamış olan bir yörük yerleşmesi, köy yerleşmesi. Hala buranın tapusuz olduğunu da belirtmek isterim. Bölgedeki meskenler çoklukla bir harım dedikleri küçük bir avlunun içerisine oturtulmuş, iki katlı olmakta ve gereç olarak bölgedeki kaynak taşlarla yapılmış olan bu meskenlerin alt katları ahır ve samanlık olarak kullanılıyor. Üst katlar ise asıl yaşama katı olarak tercih ediliyor. Meskenlerin gereç olarak kayrak taşın dışında en dikkat çeken tarafı düz toprak damlı olmaları. Hala bu bölgede bu düz toprak dam geleneği terk edilmemiş ve kullanılmaktadırlar. Bu konutların mimari manada iki oda yahut tek odadan oluşması ve bilhassa o odanın önünde önlük dedikleri bir giriş kısmı var. Her iki kısımda de kesinlikle bir ocak yer alıyor” dedi.
“Mahallenin geçim kaynağı künar motifleri kapılarda”
Katrancı konutlarının ahşap işlemeleri üzerine makale yazan Dr. Öğretim üyesi Nurcan Bahargülü, “Katrancı meskenlerinin ahşap süslemelerine bakıldığında çoklukla meskenlerin oda giriş kapılarının tek kanatlı ve üzerinde bitkisel, geometrik ve objektif süslemelerin hatta bazen figürlü süslemelerin yer aldığını görüyoruz. Bilhassa bakıldığında Katrancı mahallesinin daha eski ismiyle köyünün bakıldığında geçim kaynaklarının bilhassa künar ağacından, çam fıstığından geçimlerini sağladıklarını halk tarafından öğreniyoruz ve bunun için de konutlarında bulunan ahşap süslemelerini, kapılarının tam orta kısmındaki ana motiflerinde kozalak çiçeğinin açmış hallerini, tomurcuk hallerini yapıldığını görüyoruz. Burada bunların geçim kaynaklarının kendi konutlarındaki ahşap süslemenin üzerine bir dantel halinde işlenmiş halleri karşımıza çıkıyor. Çoklukla zirvelik kısımlarının olduğu yerde hançer motiflerinin olması, burada bir erkek efeliğin sembolü olarak karşımıza çıkıyor. Daha sonraki kademelerde süsleme motiflerine bakıldığında, Kavaklıdere buraya çok yakın olduğu için Kavaklıdere bakırcılığında güğüm-ibrik motifleri karşımıza çıkıyor. Ahşap kapıların üzerindeki süslemelerden çok iç kısımlara bakıldığında çoklukla iç donatı elemanlarının da süslü olduğunu görüyoruz. Bilhassa Aydın’ın Çine İlçesi Akçova Mahallesinden gelen Mevlüt ve Mehmet İhtimam kardeşler, 1930 ve 40 yıllarında buradaki köyleri gezerek bu kapıları ve iç donatılarındaki elemanların üzerlerinin ahşapla süslendiğini görüyoruz. Oyma, kabartma, kazıma tekniğinde yapıyorlar çoklukla bunları. İç kısımlara bakıldığında yüklüklerin alt kısmında yörede zar ismi verdikleri dikey panoların içerisinde yeniden kozalak çiçekleri karşımıza çıkıyor. Taşıyıcı elemanlar olarak bakıldığında ise direklerin üzerindeki yastık dediğimiz yahut yörede fırınç ismi verilen kazıma tekniği ile yapılmış geometrik süslemelerin üzerinde nazara karşı engellediğine inandıkları mavi boncukları daha sonra aplike tekniği ile yapıldığını görüyoruz. Bunun haricinde yer gök ilişkisini kuran sistemle, inançlarıyla tavanların süslü olduklarını görüyoruz. Kapıların üzerine yapmış oldukları süsleme motiflerini tavan göbeklerine de işledikleri dikkatleri çekiyor” dedi.
Anlık Sivas Haber
